ევგენი იასინი: „რუსეთმა იმპერიად ყოფნის შესაძლებლობა დაკარგა“

 

ევგენი იასინი, ეკონომიკის უმაღლესი სკოლის სამეცნიერო ხელმძღვანელი და ფონდის - „ლიბერალური მისია“ - პრეზიდენტი, Deutche Welle-სთან ინტერვიუში ამჟამინდელ რუსეთს მიმოიხილავს

 

Deutche Welle/ჟანა ნემცოვა
27.11.2015

თქვენთის, როგორც ლიბერალური შეხედულების ადამიანისათვის, როგორია რუსეთში ცხოვრება და საქმიანობა?

ჩვენს რეჟიმს ასეთი წესი აქვს: ადამიანებს, რომელთაც აქვთ რიგი დამსახურებებისა და არიან მხცოვანნი, ეძლევათ მეტი უფლებები, ვიდრე სხვას. მე სწორედ ასეთ ადამიანთა რიცხვს განვეკუთვნები. ხანდახან, თავს უფლებას ვაძლევ გამოვთქვა მოსაზრებები, რომელთა გახმოვანებაც სხვას არ ეპატიება. გარდა ამისა, იყო ფაქტები, რომელიც დიდი ხანია ჩვენს პრეზიდენტთან მაკავშირებენ. მექმნება შთაბეჭდილება, რომ თუ კი მე მისთვის არც თუ მისაღებ მოსაზრებებს გამოვთქვამ, ის ამას ყურადღებას არ აქცევს. აი, ასე ვცხოვრობ - არც თუ ცუდად.

რუსეთში მიმდინარე მოვლენების გამო იმედგაცრუებას გრძნობთ?

საერთოდ, მე ვარ ადამიანი, რომელიც იმედგაცრუებათაკენ. არც ისე მიდრეკილია. ვთვლი, რომ მოვა დრო... თუმცა ჯერ არ მოსულა. ან, შესაძლოა, ის, რაღაც მიზეზთა გამო, შეაჩერეს. არ ვიცი. მაგრამ იმასთან დაკავშირებით, თუ როგორ მიჰყავთ საქმეები, ამ რეჟიმთან პრეტენზიები მაქვს.

რა სახის პრეტენზიები?

მე მიმაჩნდა, რომ რეფორმების შედეგად რუსეთი გარდაიქმნებოდა ეფექტური საბაზრო ეკონომიკის მქონე, დემოკრატიულ ქვეყნად. რეზულტატი კი ამგვარია: ჩვენ ვხედავთ არც ისე ეფექტური საბაზრო ეკონომიკის ქვეყანას, რადგან ბიუროკრატია საჭიროზე ჭარბია. თანაც, ეს მისი საბაზრო ეკონომიკაც, რაღაც უცნაურია. ჭეშმარიტ დემოკრატიაზეა საუბარი არცაა. თუმცა, მე არც იმას ვამბობ, რომ ეს ავტორიტარიზმია, ამ სიტყვის სრული მნიშვნელობით.
ცნობილ დასავლელ პოლიტოლოგებს, ვოლფგანგ მერკელსა და აურელიო კრუასანს აქვთ ასეთი ტერმინი - „დეფექტური დემოკრატია“ და ეს სწორედ ისაა, რასაც მე ჩემს ქვეყანაში ვხედავ. ძალიან ბევრი ხარვეზია, რაც ზღუდავს სიტყვის თავისუფლებას უშვებს არჩევნების ფალსიფიკაციას და ა. შ. ამდენად, რაიმე კმაყოფილების გამოთქმა არ შემიძლია. ვიცი, რომ შედეგები, რომელთა ხილვასაც საბაზრო რეფორმის შემდეგ ვიმედოვნებდი, იქნებოდა სრულიად სხვა, თუ კი რეფორმებს ბოლომდე მივიყვანდით და ვიქნებოდით დემოკრატიული სახელმწიფოს მოქალაქენი. მე კანონის უზენაესობასა და პოლიტიკურ კონკურენციაზე ვსაუბრობ.

 

მე გავეცანი თქვენს მოხსენებას, „ნაციონალური კულტურის ზემოქმედება მოდერნიზაციაზე“, რომელიც 2014 წელს გამოაქვეყნეთ. იქ თქვენ აღნიშნავთ, რომ რუსეთი, ყველაფერთან ერთად, იმპრიალიზმის იდეასაც დაშორდა. დღეს ადასტურებთ ამ მოსაზრებას?

 

რუსეთი, თუ კი თქვენ მხედველობაში ხალხი და ხელისუფლება გყავთ, არ დაშორებულა. მაგრამ იმპერიის იდეის ხორცშესხმის შესაძლებლობის თვალსაზრისით, რუსეთმა ეს შესაძლებლობა დაკარგა. და ძალიან კარგი იქნებოდა, თუ კი ხალხიცა და ხელისუფლებაც უკვე გააცნობიერებდა, რომ ამ საკითების დაყენება, უსარგებლოა. ცხადია, შესაძლებელია დავიბრუნოთ ყირიმი. შესაძლებელია ავტეხოთ რაღაც ბრძოლები დონბასზე. უფრო სწორად ბრძოლებიც კი არა, რადგან ყოველივე ეს თავად უკრაინაში არსებული შიდა მიზეზებითაა მოტივირებული. ვინაიდან ყირიმის მოსახლეობა, ძირითადად, რუსულია და მათ სურთ ცხოვრება რუსეთში. დონბასის შემთხვევაშიც, ძირითდაად ასეა. იქ უკრაინელი ერის სხვა ნაწილია. და ეს რაღაცნაერად მხედველობაში უნდა მიღებულიყო. არ გაითვალისწინეს. ამიტომაც არსებობს ასეთი აზრი, რომ რახან ეს არ მიიღება მხედველობაში, რახან არის ნაციის რაღაც ნაწილი, რომელიც მიმართავს რუსეთს იმიტომ, რომ რუსულ კულტურაზეა აღზრდილი, საჭიროა ამის გამოყენება.

 

თუ სწორად მიგიხვდით, თქვენ მხარს უჭერთ ყირიმის ანექსიასაც და იმასაც, რაც დონბასზე ხდება?

 

არა, არა, არა. მე საერთაშორისო კანონთა დარღვევის წინააღმდეგი ვარ. ამდენად, მე რუსეთსა და უკრაინას შორის მშვიდობიანი თანაცხოვრების მომხრე ვარ. უბრალოდ, მსურ ყურადღება გავამახვილო იმაზე, რომ პრობლემის არსი უკრაინაშია და არა იმაში, რომ რუსეთი მას თავს დაესხა.

 

და განა რუსეთი არ დაესხა თავს?

 

არა, მას დაუძახეს. უფრო სწორად, ის უკრაინელები, რომელთაც ამის ორგანიზაება საკუთარ თავზე აიღეს, ვერ შეძლებდნენ თავის მობმას. ჩვენ კი ბლომად გვყავს ორგანიზატორები, რომლებიც ყველასთვის ცნობილ სტრუქტურებში მუშაობენ. და მათ უხმეს. და ისინიც, გარკვეული დროის მანძილზე, დახმარებას უწევდნენ. მერე გაირკვა, რომ ჯობდა ისინი იქ არ ყოფილიყვნენ და მოაშორეს კიდეც. მაგრამ ხალხს ლუგანსკსა და დონეცკში კვლავაც არ სურთ, რომ მათ კიეველი ბიჭები ხელმძღვანელობდნენ.

 

1963 წელს თქვენ მოსკოვის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ეკონომიკის ფაკულტეტი დაამთავრეთ. იქ თქვენ გეგმიურ ეკონომიკას სწავლობდით. რა მომენტში მიხვდით, რომ ეკონომიკის ეს ტიპი არ მუშაობს?

 

არ ვიტყვი, რომ ეს ჩემთვის იმთავითვე ცხადი იყო, როდესაც პარტიის XX ყრილობა მიმდინარეობდა, მე მივხვდი, რომ სრულად ვუჭერ მხარს იმ ცვლილებებს, რომელსაც ხრუშოვი გვთავაზობდა. მაგრამ შემდეგ, როდესაც ეიფორიამ გადაიარა, გავაცნობიერე, რომ საჭიროა ბევრად უფრო სერიოზული ცვლილებები, რომელსაც პარტიის წარმომადგენლები მხარს არ უჭერდნენ. შემდეგ იყო კოსიგინი, რომელსაც პატივს ვცემდი. 1965 წელს, ხრუშოვის გადადგომის შემდეგ, ის გვთავაზობდა ეკონომიკურ რფორმას. ჩვენ საწარმოთა დამოუკიდებლობისა მიმართულებით უნდა გვემოძრავა და ა. შ. სიტყვა „ბაზარი“ მე 1963 წელს წარმოვთქვი, თუმცა იმ ინტონაციით, რომელსაც კომუნისტური პარტია აწესებდა.

 

როდის მიხვდით, რომ დემოკრატია მნიშვნელოვანია?

 

1968 წელს, როდესაც საბჭოთა ჯარები ჩეხოსლოვაკიაში შევიდნენ. მე მივხვდი, რომ ეს ფოკუსი არ გამოვიდა. ანუ ჩვენ მარქსმა დაგვიხატა შესანიშნავი სურათი, თითქოს შევძლებდით აგვეშენებინა რაღაც იმგვარი, რაც სხვაგან არსად იყო. და ეს ექსპერიმენტი ადამიანებს მოუტანდა კეთილდღეობას, თავისუფლებასა და ა. შ. მაგრამ როდესაც ჩვენებს დაჭირდათ ჯარების შეყვანა, რათა ჩეხებისა და სლოვაკებისათვის სხვაგვარად აზროვნება ეიძულებინათ, ყველაფერი დასრულდა. როგორც იტყვიან ხოლმე, ექსპერიმენტი უშედეგო აღმოჩნდა.

 

ექსპერიმენტი, რომელიც ახლა ტარდება რუსეთში, შედეგიანი იქნება?

 

მე ახლა ექსპერიმენტს ვერ ვხედავ. ესაა მცდელობა, რომ ხალხი კონტროლქვეშ იძულების გზით იყოლიონ. და უფრო მეტად, ვიდრე ეს ნორმალურ სახელმწიფოში აუცილებელია, ან დასაშვები.

 

ნაშრომებში, საკმაოდ ხშირად ეყრდნობით რიჩარდ პაიპსს. თავის წიგნში „რუსეთი ძველი რეჟიმის პირობებში“ ის ასკვნის, რომ რუსეთი ვერასოდეს გახდება დემოკრატიული ქვეყანა საბაზრო ეკონომიკით. იზიარებთ მის პესიმიზმს?

 

ჩვენს შორის ერთი დიდი სხვაობაა. საკითხში - საჭიროა თუ არა საბაზრო ეკონომიკა ან დემოკრატია - ჩვენ ერთ აზრზე ვართ. მაგრამ შემდეგ ერთი უმნიშვნელოვანესი გარემოება ირკვევა. ის ამერიკაში დაიბადა, მე კი საბჭოთა კავშირში. და ჩვენ განსხვავებული შეხედულებები გაქვვს. ის თვლის, რომ აქ არაფერი გამოვა. მე კი მიმაჩნია, რომ ჩვენ შევძლებთ, ოღონდ უკვე ჩემს გარეშე.